เทสนาวสาเน กิสาโคตมี ยถานิสินฺนาว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺเต ปติฏฺฐหีติฯ

กิสาโคตมีวตฺถุ เตรสมํฯ

14. พหุปุตฺติกตฺเถรีวตฺถุ

โย จ วสฺสสตํ ชีเวติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต พหุปุตฺติกํ เถริํ อารพฺภ กเถสิฯ

สาวตฺถิยํ กิเรกสฺมิํ กุเล สตฺต ปุตฺตา สตฺต จ ธีตโร อเหสุํฯ เต สพฺเพปิ วยปฺปตฺตา เคเห ปติฏฺฐหิตฺวา อตฺตโน ธมฺมตาย สุขปฺปตฺตา อเหสุํฯ เตสํ อปเรน สมเยน ปิตา กาลมกาสิฯ มหาอุปาสิกา สามิเก นฏฺเฐปิ น ตาว กุฏุมฺพํ วิภชติฯ อถ นํ ปุตฺตา อาหํสุ – ‘‘อมฺม, อมฺหากํ ปิตริ นฏฺเฐ ตุยฺหํ โก อตฺโถ กุฏุมฺเพน, กิํ มยํ ตํ อุปฏฺฐาตุํ น สกฺโกมา’’ติฯ สา เตสํ กถํ สุตฺวา ตุณฺหี หุตฺวา ปุนปฺปุนํ เตหิ วุจฺจมานา ‘‘ปุตฺตา มํ ปฏิชคฺคิสฺสนฺติ, กิํ เม วิสุํ กุฏุมฺเพนา’’ติ สพฺพํ สาปเตยฺยํ มชฺเฌ ภินฺทิตฺวา อทาสิฯ อถ นํ กติปาหจฺจเยน เชฏฺฐปุตฺตสฺส ภริยา ‘‘อโห อมฺหากํ, อยฺยา, ‘เชฏฺฐปุตฺโต เม’ติ ทฺเว โกฏฺฐาเส ทตฺวา วิย อิมเมว เคหํ อาคจฺฉตี’’ติ อาหฯ เสสปุตฺตานํ ภริยาปิ เอวเมว วทิํสุฯ เชฏฺฐธีตรํ อาทิํ กตฺวา ตาสํ เคหํ คตกาเลปิ นํ เอวเมว วทิํสุฯ สา อวมานปฺปตฺตา หุตฺวา ‘‘กิํ อิเมสํ สนฺติเก วุฏฺเฐน, ภิกฺขุนี หุตฺวา ชีวิสฺสามี’’ติ ภิกฺขุนีอุปสฺสยํ คนฺตฺวา ปพฺพชฺชํ ยาจิฯ ตา นํ ปพฺพาเชสุํฯ สา ลทฺธูปสมฺปทา หุตฺวา พหุปุตฺติกตฺเถรีติ ปญฺญายิฯ สา ‘‘อหํ มหลฺลกกาเล ปพฺพชิตา, อปฺปมตฺตาย เม ภวิตพฺพ’’นฺติ ภิกฺขุนีนํ วตฺตปฏิวตฺตํ กโรนฺตี ‘‘สพฺพรตฺติํ สมณธมฺมํ กริสฺสามี’’ติ เหฏฺฐาปาสาเท เอกํ ถมฺภํ หตฺเถน คเหตฺวา ตํ อาวิญฺฉมานาว สมณธมฺมํ กโรติ, จงฺกมมานาปิ ‘‘อนฺธการฏฺฐาเน เม รุกฺเข วา กตฺถจิ วา สีสํ ปฏิหญฺเญยฺยา’’ติ ตํ รุกฺขํ หตฺเถน คเหตฺวา ตํ อาวิญฺฉมานาว สมณธมฺมํ กโรติ, ‘‘สตฺถารา เทสิตธมฺมเมว กริสฺสามี’’ติ ธมฺมํ อาวชฺเชตฺวา ธมฺมํ อนุสฺสรมานาว สมณธมฺมํ กโรติฯ

อถ สตฺถา คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโนว โอภาสํ ผริตฺวา สมฺมุเข นิสินฺโน วิย ตาย สทฺธิํ กเถนฺโต ‘‘พหุปุตฺติเก มยา เทสิตํ ธมฺมํ อนาวชฺเชนฺตสฺส อปสฺสนฺตสฺส วสฺสสตํ ชีวนโต มยา เทสิตํ ธมฺมํ ปสฺสนฺตสฺส มุหุตฺตมฺปิ ชีวิตํ เสยฺโย’’ติ วตฺวา อนุสนฺธิํ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห –

[115]

‘‘โย จ วสฺสสตํ ชีเว, อปสฺสํ ธมฺมมุตฺตมํ;

เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย, ปสฺสโต ธมฺมมุตฺตม’’นฺติฯ

ตตฺถ ธมฺมมุตฺตมนฺติ นววิธํ โลกุตฺตรธมฺมํฯ โส หิ อุตฺตโม ธมฺโม นามฯ โย หิ ตํ น ปสฺสติ, ตสฺส วสฺสสตมฺปิ ชีวนโต ตํ ธมฺมํ ปสฺสนฺตสฺส ปฏิวิชฺฌนฺตสฺส เอกาหมฺปิ เอกกฺขณมฺปิ ชีวิตํ เสยฺโยติฯ

คาถาปริโยสาเน พหุปุตฺติกตฺเถรี สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺเต ปติฏฺฐหีติฯ

พหุปุตฺติกตฺเถรีวตฺถุ จุทฺทสมํฯ

สหสฺสวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อฏฺฐโม วคฺโคฯ

ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

ขุทฺทกนิกาเย

ธมฺมปท-อฏฺฐกถา

(ทุติโย ภาโค)